โดยทั่วไปอัตราการเจริญเติบโตของประเทศจะขึ้นไปสูงสุด ในช่วงเวลาใกล้ๆกับที่ประเทศมีประชากรในวัยทำงานจำนวนสูงสุดด้วย เว้นแต่มีความเจริญทางเทคโนโลยีซึ่งทำให้เกิดผลิตภาพเพิ่มโดยไม่ต้องใช้คนเพิ่ม
ดิฉันเคยเขียนเรื่องนี้ไปเมื่อเกือบสิบปีที่แล้วตอนที่ มิสเตอร์แอนดรู เชงมาบรรยายให้นักศึกษาสถาบันวิทยาการตลาดทุน รุ่นที่ 1 ฟัง แต่ข้อมูลมีการปรับเปลี่ยนไปบ้าง เนื่องจากแต่ละประเทศก็พยายามอย่างเต็มที่ที่จะชะลอการลดของจำนวนประชากร ในสัปดาห์นี้จึงขอนำข้อมูลใหม่ที่วิเคราะห์จากข้อมูลที่ทางองค์กรแรงงานระหว่างประเทศ หรือ International Labor Organization (ILO)ประมวลและประมาณการไว้ล่าสุดค่ะ
จากราฟที่แสดง จะพบว่า ประเทศสหรัฐอเมริกาซึ่งมีประชากรในวัยทำงานเป็นสัดส่วนสูงสุดไปแล้วในทศวรรษ 1970 ได้พยายามปรับเปลี่ยนนโยบายด้านผู้อพยพ จนทำให้มีประชากรวัยทำงานเพิ่มขึ้นและสูงสุดอีกครั้งในรอบนี้ที่ปี 2007 ส่วนประเทศญี่ปุ่น สัดส่วนประชากรในวัยทำงานได้ผ่านจุดสูงสุดไปแล้วเมื่อปี 1992 ที่สัดส่วน 69.85% ของประชากรทั้งหมด และเนื่องจากญี่ปุ่นมีจัดการฐานประชากรแบบธรรมชาติ ประชากรในวัยทำงานจึงมีสัดส่วนลดลงเรื่อยๆ จนคาดว่าจะต่ำกว่า 60% ในอีก 2-3 ปีข้างหน้า
ประชากรในวัยทำงานของประเทศไทย มีสัดส่วนสูงสุดที่ 72.16% ไปแล้วเมื่อปี 2013 จากเดิมที่เคยคาดไว้ว่าจะมีสัดส่วนสูงสุดเมื่อปี 2010 ในขณะที่ประเทศจีนมีสัดส่วนประชากรในวัยทำงานสูงสุดไปแล้วในปี 2010 ที่สัดส่วน 73.6% จีนจึงทำการผ่อนคลายเกณฑ์มีลูกคนเดียว เพื่อช่วยพยุงอัตราประชากรวัยทำงานวนสัดส่วนสูงกว่า 70% ให้ทอดเวลาออกไปอีกเล็กน้อย
สัดส่วนประชากรวัยทำงานที่ลดลง อาจหมายถึงประชากรวัยเด็กมีสัดส่วนสูงขึ้น หรือ หมายถึงประเทศมีประชากรสูงวัยเพิ่มขึ้น ซึ่งในที่นี้เราทราบกันดีอยู่แล้วว่า จากเทคโนโลยีการแพทย์ที่ก้าวหน้าขึ้น จากสุขอนามัยที่ดีขึ้น ทำให้ประชากรของโลกมีอายุยืนขึ้น ในขณะที่อัตราการเจริญพันธุ์ลดลง ดังนั้นการลดลงของประชากรวัยทำงานจึงบ่งบอกว่าประชากรสูงวัยเพิ่มขึ้นโดยปริยาย
เมื่อประชากรในวัยทำงานลดลง อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจของโลกในอนาคตย่อมลดลงจากในอดีตและปัจจุบันด้วย เนื่องจากผู้ทำงานเพื่อหารายได้มีสัดส่วนที่น้อยลง ในขณะที่ผู้สูงวัยมีสัดส่วนสูงขึ้น นอกจากนี้ ผู้สูงวัยยังมีพฤติกรรมการบริโภคที่แตกต่างจากวัยหนุ่มสาว โดยจะบริโภคน้อยลง อย่างไรก็ดี ผู้สูงวัยในยุคใหม่จะมีการศึกษามากขึ้น และมีจำนวนมากที่มีฐานะดีขึ้นกว่าผู้สูงวัยในช่วง 50 ปีก่อน เนื่องจากเรามีสัดส่วนของชนชั้นกลางเพิ่มขึ้น การบริโภคสินค้าและบริการจึงอาจจะไม่ลดลงมากนัก แต่จะเปลี่ยนประเภทไป
พอย่างเข้าสู่การเป็นผู้สูงวัย อาจจะรู้สึกปลงและสันโดษมากขึ้น อาจจะพึงพอใจในสิ่งที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน และอาจจะเฝ้าถามตัวเองและคนรอบข้างว่า เศรษฐกิจของประเทศอาจจะไม่จำเป็นต้องโตก็ได้ อยู่อย่างนี้ก็สบายดี
ตอนต่อไปเราจะมาดูกันค่ะ ว่าทำไมต้องโต